ยาเพนิซิลลิน (Penicillin) : วิธีใช้ และข้อควรระวัง

ยา

21.11.2567

ยา Penicillin คืออะไร

เพนิซิลลิน (Penicillin) คือ ยาปฏิชีวนะจากเชื้อราชื่อเพนิซิลลิเนียม โนเตตุม กลไกการออกฤทธิ์มักมีผลข้างเคียงที่น้อยมาก ยาจะมีปฏิกิริยากับการสร้างผนังเซลล์ของแบคทีเรีย แต่ไม่ส่งผลกระทบต่อคน แต่อันตรายชองยาจะมาในรูปแบบของการแพ้ยา อันเนื่องมาจากการสร้างภูมิคุ้มกันของร่างกายต่อสารประกอบนี้ อาการแพ้ยาอาจรุนแรงมากจนเป็นสาเหตุให้ถึงแก่ชีวิตได้ อาการแพ้ของยาเพนิซิลลินมักพบได้บ่อยขึ้นในยาที่เก็บไว้เป็นเวลานาน โดยอาการแพ้ยาจะพบในเพนนิซิลินแบบฉีดมากกว่าแบบกิน ผู้ที่เคยแพ้ยามาก่อนมีโอกาสแพ้ได้อีก นอกจากนี้การใช้ยาเพนิซิลลินยังสามารถใช้เป็นยาทาแผลภายนอก เพื่อกระตุ้นให้ร่างกายสร้างภูมิคุ้มกันต่อยาได้มากขึ้น แต่กรณีทีอาการแพ้ยาเพนิซิลลินไม่ควรใช้ยานี้เช่นกัน

ชนิดของยา Penicillin

ยากลุ่ม penicillin แบ่งได้ ดังนี้ อะมิโนเพนิซิลลิน (Aminopenicillins) คือกลุ่มยาเพนนิซิลินที่มีโครงสร้างของเบต้าแลคแตม (Beta-Lactam) มีฤทธิ์ยับยั้งการสร้างผนังเซลล์ของเชื้อแบคทีเรีย มีสรรพคุณจัดการเชื้อแบคทีเรียได้หลายชนิด ทั้งแบคทีเรียชนิดแกรมบวกและแกรมลบ เช่น เชื้ออีโคไล หรือเชื้อฮีโมฟิลุสอินฟลูเอนเซ ใช้รักษาอาการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจส่วนบนและส่วนล่าง ทางเดินปัสสาวะอักเสบ ผิวหนังอักเสบ และอาการอื่น ๆ ยาในกลุ่มนี้ ได้แก่อะม็อกซี่ซิลลิน แอมพิซิลลิน แอนตี้ซูโดโมนอล เพนิซิลลิน (Antipsudo Penicillins) คือกลุ่มยาเพนิซิลลินที่ใช้รักษาการติดเชื้อซูโดโมนาส รวมทั้งต้านเชื้อซูโดโมนาส เอนทีโรค็อกคัส และเคลบซิลลา ตัวอย่างยากลุ่มนี้ ได้แก่ยาพิเพอราซิลลิน สารยับยั้งเบต้าแลคแทม (Beta-Lactamase Inhibitors) คือกลุ่มยาเพนิซิลลินที่มีเบต้าแลคแทมเป็นส่วนประกอบ ใช้ยับยั้งการสังเคราะห์บริเวณผนังเซลล์ของแบคทีเรีย รวมทั้งมีส่วนประกอบที่ช่วยกำจัดการสร้างเอนไซม์เบต้าแลคแทมเมสของแบคทีเรีย ซึ่งส่วนประกอบนี้คืออาวุธที่แบคทีเรียใช้ต้านยาฆ่าเชื้อ ทำให้เกิดอาการดื้อยา การใช้ยาปฏิชีวนะให้ได้ผล และลดอาการดื้อยา จึงมักใช้ควบคู่กับสารยับยั้งเบต้าแลคแทมเมสไปด้วย ยาในกลุ่มนี้ ได้แก่ อะม็อกซี่ซิลลินผสมคลาวูลาเนท พิเพอราลินผสมทาโซแบคแทม และแอมพิซิลลินผสมซุลแบคแทม

เพนิซิลลินที่ได้จากธรรมชาติ (Natural Penicillins)

คือยาปฏิชีวนะชนิดแรกที่ใช้ทางการแพทย์ เป็นส่วนประกอบหลักที่ได้จากโครงสร้างเพนิซิลลิน จี ใช้ยับยั้งการสังเคราะห์ผนังเซลล์ของแบคทีเรีย มีฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรียชนิดแกรมบวก และแกรมลบได้ กลุ่มยานี้ได้แก่ Penicillin g เพนิซิลลิ น วี โปรเคนเพนิซิลลลิน และเบนซาธีน เพนิซิลลิน จี ยาเพนนิซิลินที่ต่อการถูกทำลายของเพนนิซิลลิเนส (Penicillinase Resistant Penicillins) เป็นยาปฏิชีวนะที่มีฤทธิ์ต้านทางเอนไซม์เพนิซิลลิเนส ซึ่งแบคทีเรียบางชนิดสามารถสร้างขึ้นมาเพื่อทำลายเบต้าแลคแทมในยาปฏิชีวนะ ยากลุ่มนี้ใช้รักษาการดื้อยาของเชื้อสแตฟิโลค็อกคัส และการติดเชื้ออื่น ๆ ยาที่อยู่ในกลุ่มนี้ ได้แก่ คลอกซาซิลลิน ไดคลอกซาซิลลิน ออกซาซิลลิน หรือเมธิซิลลิน

รูปแบบของยาเพนิซิลลิน

ยาเม็ด
ยาแคปซูล
ยาน้ำเชื่อม
ยาน้ำแขวนตะกอน

สรรพคุณของเพนิซิลลิน

ใช้รักษาโรคติดเชื้อแบคทีเรียแกรมบวก เช่น ไข้หวัดที่มีอาการแทรกซ้อนจากเชื้อแบคทีเรีย ไข้อีดำอีแดง เหงือกอักเสบ ถุงน้ำตาอักเสบ ต่อมน้ำเหลืองอักเสบ หูชั้นกลางอักเสบ (หูน้ำหนวก) คออักเสบ ต่อมทอนซิลอักเสบ ต่อมหลังช่องจมูกอักเสบ ปอดอักเสบ แผลอักเสบ เนื้อเยื่อใต้ผิวหนังอักเสบ รูขุมขนอักเสบ โรคไฟลามทุ่ง โรคแอนแทรกซ์ การติดเชื้อของบาดแผลที่ถูกสัตว์หรือคนกัด
ใช้ป้องกันไข้รูมาติก และโรคหัวใจรูมาติก ( RHD)
ใช้ป้องกันโรคไตอักเสบชนิดเฉียบพลัน

ยานี้อาจใช้รักษาโรคหรืออาการอื่น ๆ ได้ ตามการวินิจฉัยของแพทย์ Penicillin

คำเตือนการใช้ยา Penicillin

ผลข้างเคียงที่สำคัญของ Penicillin คือ อาการภูมิแพ้ Penicillin อาการอาจเกิดเป็นผื่น หรือเกิดอาการแพ้ที่รุนแรงเฉียบพลัน ผู้ป่วยอาจแพ้กลุ่มยา Penicillin ชนิดใดชนิดหนึ่ง หรือแพ้ร่วมกับกลุ่มอื่น ๆ ได้ หญิงที่กำลังให้นมบุตร การใช้ยานี้อาจทำให้ทารกท้องร่วง ติดเชื้อจากเชื้อรา และผื่นขึ้นได้ เพราะเนื่องจากทารกจะได้รับตัวยาผ่านทางน้ำนมแม่ได้ ผลกระทบต่อระดับน้ำตาลในปัสสาวะ ทำให้การตรวจคิดตามอาการของผู้ป่วยเบาหวานเกิดความคลาดเคลื่อนได้ ผู้ป่วยโรคไตหรือตับต้องควบคุมปริมาณการใช้ยา Penicillin อย่างเหมาะสม ผู้ที่กำลังใช้ยาคุมกำเนิดแบบรับประทาน หรือผู้ป่วยที่ใช้ยาแก้อักเสบ ยาแอสไพริน หรือยาโปรเบเนสิด ควรใช้ยา Penicillin อย่างระมัดระวัง เพราะยาอาจทำปฎิกิริยากัน ทำให้ประสิทธิภาพการรักษาลดลง หรือเกิดผลข้างเคียงได้ กลุ่มยา Penicillin แต่ละชนิดจะปรากฏผลข้างเคียงแตกต่างกัน ผู้ป่วยจึงต้องปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์หรือข้อบ่งชี้การใช้ยาอย่างเคร่งครัด

ผลข้างเคียงจากการใช้ยา Penicillin

ผลข้างเคียงที่ควรหยุดการใช้ยาทันที :

หายใจถี่
มีไข้
เจ็บบริเวณข้อต่อ
วิงเวียนศีรษะ และเป็นลม
หน้าหรือหนังตาบวม
ผิวแดงและเป็นขุย
หายใจสั้น
เกิดผื่นหรือลมพิษบนผิวหนัง อาจรู้สึกคันร่วมด้วย

ผลข้างเคียงที่พบได้ทั่วไป และสามารถหายไปได้เอง ได้แก่:

ท้องร่วงอ่อน ๆ
ปวดศีรษะ
เกิดแผลในปากและลิ้น
คันบริเวณช่องคลอด และมีอาการตกขาว
ฝ้าขาวในปาก หรือลิ้น

ผลข้างเคียงที่พบได้น้อยมาก ได้แก่:

รู้สึกปวดบีบ ๆ หรือเจ็บเหมือนถูกกดที่ท้องอย่างรุนแรง
ชักเกร็ง
ปัสสาวะน้อย
ถ่ายเหลวรุนแรง หรือถ่ายมีเลือดปนออกมา
เกิดภาวะซึมเศร้า
คลื่นไส้ และอาเจียน
เกิดอาการปวดบริเวณที่ฉีดยา
เจ็บคอ เป็นไข้
มีเลือดออกผิดปกติ หรือเกิดรอยช้ำ
ตา และผิวมีสีเหลือง
วิตกกังวล และสับสน
เกิดอาการทางจิต เช่น เพ้อ ประสาทหลอน

ใครที่ไม่ควรใช้ penicillin

เพนิซิลินเป็นยาปฏิชีวนะที่ใช้กันอย่างแพร่หลายซึ่งมีประสิทธิภาพในการต่อต้านการติดเชื้อแบคทีเรียหลายชนิด อย่างไรก็ตาม มีบุคคลบางกลุ่มที่ควรหลีกเลี่ยงการใช้เพนิซิลินเนื่องจากมีความเสี่ยงต่อการเกิดอาการแพ้หรือข้อพิจารณาด้านสุขภาพอื่นๆ สิ่งสำคัญที่ควรทราบก็คือใครก็ตามที่พิจารณาใช้ยาเพนิซิลินควรปรึกษากับผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพเพื่อขอคำแนะนำเฉพาะบุคคล ต่อไปนี้เป็นกลุ่มคนบางกลุ่มที่อาจจำเป็นต้องหลีกเลี่ยงเพนิซิลิน: โรคภูมิแพ้เพนิซิลลิน:

บุคคลที่ทราบกันว่าแพ้เพนิซิลลินหรือยาปฏิชีวนะเบต้าแลคตัมอื่นๆ (เช่น อะม็อกซีซิลลินหรือเซฟาโลสปอริน) ควรหลีกเลี่ยงการใช้เพนิซิลลิน ปฏิกิริยาภูมิแพ้ต่อเพนิซิลินอาจมีตั้งแต่ผื่นผิวหนังเล็กน้อยไปจนถึงปฏิกิริยารุนแรงที่คุกคามถึงชีวิต เช่น ภูมิแพ้

ปฏิกิริยาการแพ้อย่างรุนแรงครั้งก่อน:

บุคคลที่เคยมีอาการแพ้อย่างรุนแรง (ภูมิแพ้) ต่อเพนิซิลลินในอดีตควรหลีกเลี่ยงการใช้ซ้ำ Anaphylaxis เป็นปฏิกิริยาการแพ้ที่ร้ายแรงและอาจเป็นอันตรายถึงชีวิตซึ่งต้องได้รับการดูแลจากแพทย์ทันที

โรคภูมิแพ้เซฟาโลสปอริน:

บุคคลบางคนที่แพ้เพนิซิลลินอาจแพ้ยาปฏิชีวนะเซฟาโลสปอรินด้วย แม้ว่าปฏิกิริยาข้ามจะไม่เป็นสากล แต่บุคคลที่มีประวัติแพ้เพนิซิลลินอย่างรุนแรงควรใช้ความระมัดระวังและปรึกษากับผู้ให้บริการด้านการดูแลสุขภาพก่อนใช้ยาเซฟาโลสปอริน

เงื่อนไขทางการแพทย์บางประการ:

บุคคลที่มีอาการป่วยเฉพาะ เช่น ประวัติปัญหาเกี่ยวกับตับหรือไต ควรใช้เพนิซิลินด้วยความระมัดระวัง ในกรณีเช่นนี้ อาจจำเป็นต้องปรับขนาดยา หรืออาจพิจารณาใช้ยาปฏิชีวนะชนิดอื่น

ปฏิกิริยาระหว่างยา:

ยาบางชนิดอาจมีปฏิกิริยากับเพนิซิลลิน ส่งผลต่อประสิทธิภาพหรือเพิ่มความเสี่ยงต่อผลข้างเคียง บุคคลที่รับประทานยาอื่นๆ ควรแจ้งผู้ให้บริการด้านสุขภาพของตนเพื่อประเมินปฏิกิริยาที่อาจเกิดขึ้น

การตั้งครรภ์และให้นมบุตร:

แม้ว่าโดยทั่วไปถือว่ายาเพนิซิลลินปลอดภัยในระหว่างตั้งครรภ์และให้นมบุตร แต่สิ่งสำคัญคือต้องปรึกษากับผู้ให้บริการด้านการดูแลสุขภาพก่อนที่จะใช้ยาใดๆ ในช่วงเวลาดังกล่าว ผลประโยชน์และความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้นจะได้รับการพิจารณาอย่างรอบคอบสำหรับสถานการณ์เฉพาะ

ปรึกษากับผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพเสมอก่อนเริ่มหรือหยุดยาใดๆ รวมถึงเพนิซิลลิน หากคุณสงสัยว่าคุณอาจแพ้เพนิซิลินหรือมีอาการไม่พึงประสงค์ใดๆ ในขณะที่รับประทานยา ให้ไปพบแพทย์ทันที ผู้ให้บริการด้านการแพทย์สามารถทำการทดสอบภูมิแพ้และแนะนำยาปฏิชีวนะทางเลือกสำหรับผู้ที่ไม่สามารถใช้เพนิซิลินได้

นี่คือแหล่งที่มาในบทความของเรา