โรคตับแข็ง (Cirrhosis) : สาเหตุ อาการ การวินิจฉัยโรค การรักษา

ภาพรวมโรคตับแข็ง

• สร้างโปรตีนอีกหลายชนิดที่สำคัญ คือ Globulin Albumin และโปรตีนที่ช่วยในการแข็งตัวของเลือด
• กำจัดสารพิษต่างๆ ได้แก่ ยาบางชนิดและแบคทีเรียบางชนิด
• สร้างเม็ดเลือดแดงตั้งแต่อายุครรภ์ได้ 2 เดือน
• เป็นที่เก็บวิตามินต่างๆ เช่น วิตามิน B12, วิตามิน A, D, E และ K
• ตับสร้างน้ำดีวันละประมาณ 500 – 1000 CC.
• เป็นแหล่งเก็บพลังงานให้ร่างกายในรูปของแป้ง (Glycogen) และสามารถนำ Glycogen มาสลายเป็นพลังงานให้แก่ร่างกายได้
• หน้าที่ในการรีไซเคิลสารจากเม็ดเลือดแดงที่ถูกทำลายที่ม้าม
• ย่อยอาหารไขมัน

สาเหตุโรคตับแข็งเกิดจากอะไร

• โรคตับอักเสบจากภูมิต้านทานตัวเอง
• โรคไวรัสตับอักเสบบี ซี ดี
• alcocholic cirrhosis คือโรคพิษสุราเรื้อรัง 
• ภาวะท่อน้ำดีอุดตัน ทำให้น้ำดีที่ไหลย้อนกลับไปที่ตับส่งผลทำลายเนื้อตับจนเป็นตับแข็งได้
• ไขมันพอกตับ ทำให้เกิดตับอักเสบเรื้อรังจนอาจกลายเป็นตับแข็งได้
• โรควิลสัน (Wilson’s disease) ซึ่งเกิดจากการมีการสะสมทองแดงมากเกินไปในตับ
• การได้รับสารพิษบางชนิด
• ทานยาบางตัวนานเกินไป
• โรคเนื้อเยื่อสะสมธาตุเหล็กผิดปกติ
• หัวใจล้มเหลวหลายครั้งติดต่อกัน

อาการโรคตับแข็งและระยะ

โรคตับแข็งมีกี่ระยะ

อาการโรคตับแข็งระยะแรก: 

• ตัวเหลือง หรือดีซ่าน
• เลือดกำเดาไหล
• เบื่ออาหาร
• ผิวคัน (itchy skin) มีอาการคันจากโรคตับที่ผิวหนังอย่างรุนแรง เนื่องจากสารประกอบของน้ำดีถูกฝังอยู่ในผิวหนัง
• ร่างกายอ่อนล้า
• ฟกช้ำหรือเลือดออกได้ง่าย เนื่องจากมีการผลิตโปรตีนที่เป็นส่วนประกอบในการทำให้เลือดแข็งตัวลดลง

ตับแข็งระยะที่สองจะมีอาการคือ

• ช่องท้องบวม หรือที่เรียกว่าท้องมาน อาการท้องโตผิดปกติ
• ดีซ่าน ตัวเหลือง ตาเหลือง
• สมองทำงานช้าลง 

• อาการท้องบวมโต ตัวบวม ขาบวม 
• เลือดออกรุนแรงในกระเพาะอาหาร
• ในผู้หญิงอาจมีประจำเดือนผิดปกติ ในผู้ชายอาจมีเต้านมขยายใหญ่ขึ้นพร้อมอาการปวด สมรรถภาพทางเพศลดลง
• มีอาการทางสมอง เนื่องจากตับไม่สามารถกรองสารพิษออกมาได้ จึงเริ่มสะสมในเลือด โดยสัญญาณแรกของการสะสมสารพิษในสมองอาจสังเกตได้จากการที่ผู้ป่วยละเลยการดูแลตนเอง ไม่มีอาการตอบโต้ ลืมง่าย ไม่มีสมาธิ
• ตับโตเกิดจาก(Hepatomegaly) คือ ภาวะที่ตับมีขนาดใหญ่กว่าปกติ ตับโตอาการมีดังนี้แน่นท้อง อาเจียน น้ำหนักลด อ่อนเพลีย เท้าบวมหรือขาบวม อาจมีสาเหตุมาจากปัญหาสุขภาพต่าง ๆ เช่น ตับอักเสบ โรคมะเร็ง ความผิดปกติที่หัวใจและหลอดเลือด เป็นต้น ซึ่งในระยะยาวอาจส่งผลให้ตับเสียหายได้
• ตับวายระยะสุดท้าย ตับวายเฉียบพลันที่เกิดขึ้นในผู้ป่วยโรคตับเรื้อรังเกิดขึ้นภายใน 4 สัปดาห์ โดยมีอาการแสดง คือ มีภาวะตัวเหลือง ตาเหลืองเพิ่มขึ้นจากระดับบิริรูบินสูงขึ้น ท้องบวมโต มีน้ำในช่องท้อง การแข็งตัวของเลือดผิดปกติจนเป็นสาเหตุให้มีเลือดออกจากทางเดินอาหาร เช่น เลือดออกจากเส้นเลือดขอดที่หลอดอาหาร เลือดออกในกระเพาะอาหาร มีจ้ำเลือดตามตัว 

ข้อวินิจฉัยทางการพยาบาลโรคตับ

• ผิวเหลืองซีด
• ตาเหลือง 
• ฝ่ามือแดงเพราะโรคตับ 
• มือสั่น
• ตับบวม
• ขนาดอัณฑะเล็กลง 

• การตรวจตับและม้ามด้วยรังสี (radioisotope scan)
• ตรวจเลือด 
• การตรวจเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (CT scan)
• การเจาะผ่านผิวหนัง (biopsy) เพื่อเอาตัวอย่างจากเนื้อตับไปตรวจ เป็นวิธีที่ตรวจได้ 100%
• การส่องกล้องแลปปาโรสโคป (Laparoscope) เป็นกล้องขนาดเล็กที่แทรกผ่านท่อเล็ก ๆ ในช่องท้องเพื่อเข้าไปดูตับ

ภาวะแทรกซ้อนจากโรคตับแข็ง (Cirrhosis)

หากเลือดของคุณไม่สามารถผ่านตับไปได้ มันจะสร้างการสำรองผ่านหลอดเลือดดำอื่น ๆ เช่นในหลอดอาหาร เส้นเลือดเหล่านี้ไม่ได้ถูกสร้างขึ้นเพื่อรับมือกับแรงกดดันสูงและจะบวมจากการไหลเวียนของเลือดที่มากเกินไป 

• ไตวาย เกิดจากภาวะตับที่เสื่อมสภาพทำให้มีไนตริกออกไซด์และระบบฮอร์โมนทีควบคุมการบีบตัวของเส้นเลือดแดงผิดปกติ มีผลให้เลือดไปเลี้ยงที่ไตลดลงทำให้เกิดภาวะไตวายขี้น โดยภาวะสภาพของเนื้อไตจะปกติดี
• ตับวาย liver failure คือโรคตับวาย เป็นโรคซึ่งเกิดจากมีเหตุปัจจัยร้ายแรง ที่มากระทำให้เนื้อเยื่อตับส่วนใหญ่เกิดความเสียหายจนเกินกว่าที่ตับจะซ่อมแซมตนเองได้ จึงทำให้ตับใกล้หมดสมรรถภาพที่จะทำหน้าที่ของตับได้ โดยสาเหตุที่ทำให้เซลล์ตับบาดเจ็บเสียหาย (Liver injury) 
• เนื้อตัวช้ำเขียว (เนื่องจากเกล็ดเลือดต่ำและ หรือการแข็งตัวของเลือดไม่ดี)
• เป็นมะเร็งในตับ
• เลือดขอดในหลอดอาหาร เกิดจากพังผืดในตับ ดึงรั้งทำให้เกิดความดันเลือดในตับและในหลอดอาหารสูงขึ้น จนเกิดเส้นเลือดขอดในหลอดอาหารโดยหากเส้นเลือดขอดในหลอดอาหารแตกจะทำให้ผู้ป่วยอาเจียนเป็นเลือด อาจถึงซ็อกและเสียชีวิตได้
• ภาวะเสื่อมของสมอง เกิดจากความสามารถในการขจัดสารพิษของตับลดลงร่วมกับการเปลี่ยนแปลงของระบบไหลเวียนเลือดในตับที่ผิดปกติ ส่งผลให้ของเสีย (โดยเฉพาะสารแอมโมเนีย) บางส่วนไม่ผ่านการกรองที่ตับ ทำให้เกิดสารพิษดังกล่าวปนกับกระแสเลือดและมีผลกระทบต่อการทำงานของสมองโดยผู้ป่วยมีอาการง่วงตอนกลางวัน, มือสั้น, พูดจาสับสนความรู้สึกตัวลดลง หรือหมดสติได้ โดยปัจจัยที่กระตุ้นให้เกิดภาวะนี้ได้แก่ การติดเชื้อ ท้องผูก เป็นต้น
• ฮอร์โมนผิดปกติ โดยผู้ป่วยตับแข็งจะมีความสามารถในการกำจัดฮอร์โมนบางอย่างลดลง ทำให้ฮอร์โมนเอสตราไดออลเพิ่มขึ้น ทำให้เต้านมโตขึ้น รวมถึงมีภาวะเสื่อมสมรรถภาพทางเพศ ภาวะมีบุตรยาก
• ท้องบวม เป็นภาวะที่มีน้ำในช่องท้องปริมาณมากกว่าปกติ เกิดจากการที่แรงดันของหลอดเลือดในตับสูงขึ้นจนเกิดการรั่วซึมของน้ำออกมาจากตับร่วมกับภาวะที่ผู้ป่วย ตับแข็ง มักมีระดับโปรตีนอัลบูมินที่ต่ำลง (โปรตีน ชนิดนี้จะช่วยอุ้มน้ำให้อยู่ในหลอดเลือด) จึงเกิดการสะสมปริมาณน้ำในช่องท้องเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ผู้ป่วยจะมีอาการท้องบวม ขาบวม สะดือจุ่น ภาวะนี้รักษาได้โดยการให้ยาขับปัสสาวะ นอกจากนี้ผู้ป่วยดังกล่าวอาจเกิดการติดเชื้อในช่องท้องแทรกซ้อนได้เนื่องจากภูมิคุ้มกันที่ลดลง ส่งผลให้มีอาการไข้ ปวดท้อง หรือท้องเสีย แพทย์จะวินิจฉัยโดยการเจาะน้ำในช่องท้องไปตรวจ และให้การรักษาด้วยยาปฏิชีวนะ
• ความต้านทานต่ออินซูลินและโรคเบาหวานประเภท 2
• เลือดออกผิดปกติ ตับเป็นอวัยวะทีสร้างโปรตีนที่เกี่ยวข้องกับการแข็งตัวของเลือด ในภาวะตับแข็งจะทำให้เกิดการลดลงของโปรตีนเหล่านี้ ร่วมกับเกล็ดเลือดที่ต่ำจากม้ามโตทำให้ผู้ป่วยตับแข็งมีปัญหาเลือดออกง่ายกว่าปกติ

การรักษาโรคตับแข็ง

• การหยุดดื่มสุราหรือแอลกอฮอล์ (การรักโรคตับแข็งจากสุรา) 
• การให้ยาเบต้าบล็อคเกอร์หรือไนเตรต (สำหรับความดันโลหิตสูง)
• การฟอกเลือด 
• รับประทานยาเพื่อช่วยควบคุมโรคไวรัสตับอักเสบ ยาปฏิชีวนะทางหลอดเลือดดำ (เพื่อรักษาเยื่อบุช่องท้องอักเสบที่สามารถเกิดขึ้นได้กับน้ำในช่องท้อง)
• ควบคุมน้ำหนัก
• ความคุมน้ำตาลและควบคุมอาหารโปรตีนต่ำ (กรณีมีโรคสมองที่เกิดจากตับแข็ง) 
• การปลูกถ่ายตับ เมื่อการรักษาอื่น ๆ ไม่ได้ผล

โรคตับแข็งจะอยู่ได้กี่ปี

วิธีป้องกันโรคตับแข็ง 

• สวมถุงยางอนามัยทุกครั้งเมื่อมีเพศสัมพันธ์
• หลีกเลี่ยงการดื่มสุราและแอลกอฮอล์
• ฉีดวัคซีนป้องกันโรคไวรัสตับอักเสบบี
• ควบคุมน้ำหนัก 
• ผู้ป่วยโรคตับแข็งห้ามกินอะไรสุก ๆ ดิบๆ เพื่อป้องกันการติดเชื้อต่าง ๆ ในตับ

อาหารสำหรับผู้ป่วยโรคตับแข็ง (Cirrhosis)

คำถามที่พบบ่อย

ลิงค์ด้านล่างนี้เป็นแหล่งข้อมูลของบทความของเรา

• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/cirrhosis/symptoms-causes/syc-20351487
• https://www.webmd.com/digestive-disorders/understanding-cirrhosis-basic-information
• https://www.nhs.uk/conditions/cirrhosis/
• https://www.liver.ca/patients-caregivers/liver-diseases/cirrhosis/