สมองพิการ (Cerebral Palsy) : อาการ สาเหตุ การรักษา

สมองพิการคืออะไร

สมองพิการ (Cerebral palsy : CP) หมายถึงกลุ่มความผิดปกติที่ส่งผลต่อการเคลื่อนไหวและการประสานงานของกล้ามเนื้อ ซึ่งในหลายกรณีความพิการทางสมองจะมีผลกระทบต่อการมองเห็น การได้ยิน และประสาทสัมผัสด้วย

คำว่า “สมอง” หมายถึงต้องเกี่ยวข้องกับสมอง คำว่า “พิการ” หมายถึงความอ่อนแอหรือมีปัญหาเกี่ยวกับการเคลื่อนไหวของร่างกาย

โรคสมองพิการ เป็นสาเหตุที่พบบ่อยที่สุดของความพิการทางการเคลื่อนไหวในวัยเด็ก จากข้อมูลของศูนย์ควบคุมและป้องกันโรค (CD) พบว่ามีผลกระทบต่อเด็กอย่างน้อย 1.5 – 4 คนในทุกๆ 1,000 คนทั่วโลก

อาการของโรคสมองพิการ

อาการของสมองพิการจะมีความแตกต่างกันไปในแต่ละบุคคล และมีระดับความพิการตั้งแต่เล็กน้อยไปจนถึงขั้นรุนแรง บางคนที่มีสมองพิการอาจมีปัญหาการเดินและการนั่งลำบาก ในขณะที่ผู้ป่วยสมองพิการบางคนอาจมีปัญหาในการหยิบจับสิ่งของ

อาจมีอาการรุนแรงขึ้นหรือรุนแรงน้อยลงเมื่อเวลาผ่านไป นอกจากนี้ยังมีอาการแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับส่วนของสมองที่ได้รับผลกระทบ

สัญญาณของสมองพิการบางอย่างที่พบได้บ่อยในเด็กพิการทางสมอง ได้แก่

• พัฒนาการของทักษะด้านกล้ามเนื้อ เช่น การพลิกตัว การนั่งคนเดียว หรือการคลาน เป็นไปได้ช้า

• มีการเปลี่ยนแปลงของกล้ามเนื้อ เช่น แบนเกินไป หรือแข็งเกินไป

• มีพัฒนาการในการพูดล่าช้า และมีความยากลำบากในการพูด

• กล้ามเนื้อหดเกร็ง หรือ กล้ามเนื้อแข็งตัว และมีการตอบสนองมากเกินกว่าปกติ

• เดินเซหรือกล้ามเนื้อขาดการประสานงาน

• มีอาการสั่น หรือควบคุมการเคลื่อนไหวไม่ได้

• น้ำลายไหลย้อยและมีปัญหาในการกลืน

• เดินลำบาก

• ชอบใช้อวัยวะข้างใดข้างหนึ่งของร่างกาย เช่น เอื้อมมือข้างเดียว

• มีปัญหาทางระบบประสาท เช่น มีอาการชัก ความบกพร่องทางสติปัญญา และตาบอด

เด็กส่วนใหญ่เกิดมาพร้อมกับภาวะสมองพิการ แต่อาจไม่แสดงอาการผิดปกติให้เห็น จนกระทั่งผ่านไปหลายเดือนหรือหลายปี ซึ่งอาการมักปรากฏก่อนที่เด็กจะมีอายุ 3- 4 ขวบ

หากสงสัยว่าลูกของคุณมีภาวะสมองพิการควรรีบปรึกษาแพทย์ เนื่องจากการวินิจฉัยแยกโรคและการรักษาในระยะเริ่มต้นมีความสำคัญมาก

สาเหตุของสมองพิการ

พัฒนาการของสมองที่ผิดปกติหรือการได้รับบาดเจ็บของสมองที่กำลังพัฒนาอาจทำให้เกิดภาวะสมองพิการ ความเสียหายจะส่งผลต่อสมองส่วนที่ควบคุมการเคลื่อนไหวของร่างกาย การประสานงาน และการควบคุมท่าทาง

ความเสียหายของสมองมักเกิดขึ้นก่อนคลอด แต่ก็สามารถเกิดขึ้นได้ในช่วงแรกเกิดหรือปีแรกของชีวิต ส่วนใหญ่มักไม่ทราบสาเหตุที่แท้จริงของภาวะสมองพิการ ซึ่งสาเหตุของโรคที่เป็นไปได้บางประการ ได้แก่

• การหายใจไม่ออกในทารกแรกเกิด หรือเด็กในครรภ์มีปัญหามองขภาวะขาดออกซิเจน หรือการขาดออกซิเจนไปเลี้ยงสมองระหว่างการคลอด

• การกลายพันธุ์ของยีนที่ส่งผลให้มีพัฒนาการของสมองผิดปกติ

• มีภาวะเหลืองอย่างรุนแรงในทารก

• การติดเชื้อของมารดา เช่น โรคหัดเยอรมัน และโรคเริม

• การติดเชื้อในสมอง เช่น โรคไข้สมองอักเสบ และเยื่อหุ้มสมองอักเสบ

• มีก้อนเลือดคั่งอยู่ในเนื้อสมองหรือโพรงน้ำสมองซึ่งไม่ได้มีสาเหตุมาจากอุบัติเหตุ หรือ มีเลือดออกในสมอง

• ได้รับบาดเจ็บที่ศีรษะอันเป็นผลมาจากอุบัติเหตุทางรถยนต์ การหกล้ม หรือการทำร้ายเด็ก

ใครบ้างที่มีความเสี่ยงต่อสมองพิการ

ปัจจัยบางอย่างทำให้ทารกมีความเสี่ยงสำหรับภาวะสมองพิการเพิ่มขึ้น ซึ่งรวมถึง

• เด็กคลอดก่อนกำหนด
• น้ำหนักของทารกแรกคลอดน้อย
• ทารกเป็นฝาแฝด หรือแฝด 3
• ทารกมีคะแนนแอปการ์ (Apgar score) ซึ่งใช้ในการประเมินสุขภาพร่างกายของทารกแรกเกิดต่ำ
• ทารกท่าก้น ซึ่งเกิดขึ้นเมื่อก้นหรือเท้าของทารกคลอดออกมาก่อน
• ความไม่เข้ากันของหมู่เลือดระบบ Rh ซึ่งเกิดขึ้นเมื่อหมู่เลือด Rh ของแม่ตรงกันกับหมู่เลือด Rh ของทารก
• การได้รับสารพิษของมารดา เช่น สารปรอท (methylmercumry) ขณะตั้งครรภ์

โรคสมองพิการประเภทต่างๆ

สมองพิการหลายประเภทมีผลต่อส่วนต่างๆ ของสมอง ซึ่งแต่ละประเภททำให้เกิดความผิดปกติของการเคลื่อนไหวในรูปแบบเฉพาะ ประเภทของต่างๆ ของสมองพิการ ได้แก่

สมองพิการแบบ Spastic

สมองพิการแบบ Spastic เป็นประเภทที่พบมากที่สุด มีประมาณ80 เปอร์เซ็นต์ของเด็กสมองพิการทั้งหมด มันทำให้กล้ามเนื้อแข็งเกร็ง เดินลำบาก และมีปฏิกิริยาตอบสนองเกินกว่าปกติ

ผู้มีภาวะสมองพิการหลายคนมีความผิดปกติในการเดิน เช่น  เวลาเดินจะขาหรือหัวเข่าไขว้กัน  หรือเคลื่อนไหวแบบขากรรไกร กล้ามมเนื้ออ่อนแรง และอาจเป็นอัมพาตร่วมด้วย

อาการเหล่านี้อาจส่งผลต่อทั้งร่างกาย หรือเพียงซีกใดซักหนึ่งของร่างกายเท่านั้น

สมองพิการแบบ Dyskinetic

ผู้ที่มีสมองพิการแบบ dyskinetic เป็นภาวะที่มีการเคลื่อนไหวผิดปกติ คือมีปัญหาในการควบคุมการเคลื่อนไหวของร่างกาย ทำให้ควบคุมการเคลื่อนไหวไม่ได้ มีการเคลื่อนไหวของแขน ขา และมือโดยไม่ได้ตั้งใจ

ในบางกรณีมีผลกระทบที่ใบหน้าและลิ้นด้วย การเคลื่อนไหวอาจช้าหรือเร็ว บิดและกระตุก ซึ่งอาจทำให้ผู้ได้รับผลกระทบเดิน นั่ง กลืน หรือพูดคุยได้ยาก

สมองพิการแบบ  Hypotonic

สมองพิการแบบ Hypotonic เป็นภาวะที่กล้ามเนื้อตึงตัวของกล้ามเนื้อทั่วร่างกายลดลง จะทำให้มีกล้ามเนื้อลดน้อยลงและกล้ามเนื้อผ่อนคลายมากเกินไป แขนและขาเคลื่อนไหวได้ง่ายมาก

ทารกที่มีสมองพิการประเภทนี้จะควบคุมศีรษะได้น้อย และอาจมีปัญหาในการหายใจ เมื่ออายุมากขึ้นพวกเขาอาจพยายามนั่งตัวตรงอันเป็นผลมาจากกล้ามเนื้ออ่อนแอลง พวกเขาอาจมีปัญหาในการพูดการตอบสนองที่ไม่ดีและความผิดปกติในการเดิน

สมองพิการแบบ Ataxic

สมองพิการแบบAtaxic เป็นสมองพิการที่พบได้น้อยที่สุด มีลักษณะการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อแขนขาซึ่งมักจะดูเงอะงะหรือกระตุก

ผู้พิการสมองแบบนี้มักจะมีปัญหาเกี่ยวกับความสมดุลร่างกายและการประสานงานของระบบต่างๆ พวกเขาอาจมีปัญหาในการเดินและการทำงานของกล้ามเนื้อ เช่น การจับสิ่งของและการเขียน

สมองพิการแบบผสม

บางคนมีอาการของสมองพิการประเภทต่างๆ มากกว่า 1 ชนิดเกิดขึ้นพร้อมกัน ซึ่งเรียกว่า สมองพิการแบบผสม

ในกรณีส่วนใหญ่ของสมองพิการแบบผสม ผู้พิการทางสมองจะมีภาวะสมองพิการร่วมกันระหว่างแบบspastic กับแบบ dyskinetic

สภาวะอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องกับสมองพิการ

ผู้ที่มีภาวะสมองพิการอาจมีปัญหาอื่นๆ เกิดร่วมด้วย เช่น

• ปัญหาในการสื่อสาร รวมถึงความผิดปกติของภาษาและการพูด

• น้ำลายไหล

• ความผิดปกติของกระดูกสันหลังเช่น กระดูกสันหลังคด ,กระดูกสันหลังแอ่น และ หลังค่อม

• โรคข้อเสื่อม (Arthrosis)

• การหดตัวของกล้ามเนื้อ ซึ่งเกิดขึ้นเมื่อกล้ามเนื้อถูกล็อคในตำแหน่งที่เจ็บปวด

• กลั้นปัสสาวะไม่อยู่

• กระดูกบาง หรือมีความหนาแน่นของกระดูกน้อยซึ่งจะทำให้กระดูกหักง่าย

• มีปัญหาเกี่ยวกับฟัน

การรักษาสมองพิการ

เป้าหมายของการรักษาคือการปรับปรุงข้อจำกัด และป้องกันภาวะแทรกซ้อน ซึ่งการรักษาอาจรวมถึงการให้ความช่วยเหลือ การรักษาโดยใช้ยา และการผ่าตัด

การใช้เครื่องมือและอุปกรณ์เสริมร่วมกับการรักษา

อุปกรณ์ช่วยเหลือ ได้แก่

• แว่นตา

• เครื่องช่วยฟัง

• อุปกรณ์ช่วยเดิน

• อุปกรณ์ช่วยพยุงร่างกาย

• รถเข็น

การรักษาด้วยยา

การให้ยากันชักทางช่องและยาคลายกล้ามเนื้อเป็นวิธีที่มักนำมาใช้ในขั้นแรกของการรักษาภาวะสมองพิการ โดยแพทย์อาจจะแนะนำ

• ยานอนหลับไดอะซีแพม หรือยาแวเลี่ยม

• ยาหย่อนกล้ามเนื้อแดนโทรลีน(dantrolene) หรือ ยาเดนเทรียม (Dantrium)

• เป็นยาคลายกล้ามเนื้อบาโคลเฟน (baclofen)

• ยาคลายกล้ามเนื้อทิซานิดีน (tizanidine)

แพทย์อาจแนะนำให้ฉีดโบทูลินั่มท็อกซินชนิด A (โบท็อกซ์) หรือทำการบำบัดด้วยบาโคลเฟนในช่องท้องโดยที่ยาจะถูกส่งโดยปั๊มที่ฝังลงไปได้

การผ่าตัด

การผ่าตัดกระดูกอาจถูกนำมาใช้เพื่อบรรเทาอาการปวดและเพิ่มความคล่องตัว นอกจากนี้ยังอาจจำเป็นต้องคลายกล้ามเนื้อที่ตึง หรือแก้ไขความผิดปกติของกระดูกที่เกิดจากอาการเกร็ง

อาจแนะนำให้ใช้การตัดแยกส่วนหลัง (Selective dorsal rhizotomy – SDR) เป็นทางเลือกสุดท้ายเพื่อลดอาการปวดเรื้อรังหรืออาการเกร็ง เนื่องจากเกี่ยวข้องกับการตัดเส้นประสาทใกล้ฐานของกระดูกสันหลัง

การรักษาด้วยวิธีอื่นๆ

อาจทำการรักษาสมองพิการด้วยวิธีอื่น ๆ ได้แก่:

• อรรถบำบัด การแก้ไขการพูดและทักษะการสื่อสาร (speech therapy

• กายภาพบำบัด (physical therapy)

• กิจกรรมบำบัด (occupational therapy)

• นันทนาการบำบัด (recreational therapy)

• การให้คำปรึกษาหรือจิตบำบัด (counseling or psychotherapy)

• การให้คำปรึกษาด้านบริการสังคม

แม้ว่าสเต็มเซลล์บำบัด หรือบำบัดด้วยเซลล์ต้นกำเนิดจะได้รับการตรวจสอบว่าเป็นการรักษาที่มีศักยภาพสำหรับภาวสะสมองพิการ แต่ก็ยังอยู่ในขั้นเริ่มต้นของการวิจัย

สามารถป้องกันโรคสมองพิการได้อย่างไร

ปัญหาหลักที่ทำให้เกิดภาวะสมองพิการไม่สามารถป้องกันได้เสมอไป อย่างไรก็ตามหากคุณกำลังตั้งครรภ์หรือวางแผนที่จะตั้งครรภ์ สามารถใช้มาตรการป้องกันบางอย่างเพื่อลดภาวะแทรกซ้อนให้น้อยที่สุด

สิ่งสำคัญคือต้องได้รับการฉีดวัคซีนป้องกันโรคที่อาจทำให้สมองของทารกในครรภ์ถูกทำลาย เช่น หัดเยอรมัน  นอกจากนี้ยังจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องได้รับการดูแลก่อนคลอดอย่างเพียงพอ การไปพบแพทย์ตามนัดอย่างสม่ำเสมอในระหว่างตั้งครรภ์สามารถช่วยป้องกันการคลอดก่อนกำหนด น้ำหนักแรกเกิดน้อย และการติดเชื้อได้

ภาวะแทรกซ้อนของโรคสมองพิการ

• การหดตัวของกล้ามเนื้อ : เมื่อเวลาผ่านไป กล้ามเนื้อที่ได้รับผลกระทบจากโรคพิการทงสมองอาจตึงและแข็งจนนำไปสู่การหดตัวของข้อต่อ การหดตัวเหล่านี้สามารถจำกัดขอบเขตการเคลื่อนไหวของบุคคลและทำให้ยากต่อการขยับแขนขา
• ปัญหาเกี่ยวกับกระดูกและข้อ : ผู้ที่เป็นโรคพิการทางสมองมีความเสี่ยงเพิ่มขึ้นที่จะเกิดปัญหาเกี่ยวกับกระดูก เช่น กระดูกสันหลังคด สะโพกเคลื่อน และความผิดปกติของเท้า
• ความยากลำบากในการเคลื่อนไหว : บุคคลที่มีโรคพิการทางสมอง มักจะมีปัญหาในการเคลื่อนไหว ซึ่งอาจนำไปสู่การลดความเป็นอิสระ บางแห่งอาจต้องใช้อุปกรณ์ช่วยเหลือ เช่น รถเข็นหรืออุปกรณ์ช่วยเดิน
• อาการปวดเรื้อรัง : กล้ามเนื้อตึงและปัญหาเกี่ยวกับกระดูกและข้อสามารถนำไปสู่อาการปวดเรื้อรังในผู้ที่เป็นโรคสมองพิการ ซึ่งอาจส่งผลกระทบอย่างมีนัยสำคัญต่อคุณภาพชีวิตของพวกเขา
• ความยากลำบากในการพูดและการสื่อสาร : โรคสมองพิการอาจส่งผลต่อกล้ามเนื้อที่รับผิดชอบในการพูดและการกลืน ทำให้เป็นเรื่องยากสำหรับบางคนในการสื่อสารอย่างมีประสิทธิภาพหรือกินและดื่มโดยไม่ได้รับความช่วยเหลือ
• ปัญหาสุขภาพฟันและช่องปาก : โรคสมองพิการ สามารถนำไปสู่ปัญหาสุขภาพฟันและช่องปากได้เนื่องจากความยากลำบากในการเคี้ยว การกลืน และการรักษาสุขอนามัยในช่องปากที่ดี
• ความยากในกิจกรรมในชีวิตประจำวัน : การแต่งตัว อาบน้ำ และการให้อาหารอาจเป็นเรื่องท้าทายสำหรับบุคคลที่มีโรคสมองพิการ ซึ่งทำให้มีความต้องการความช่วยเหลือและอุปกรณ์ในการปรับตัวมากขึ้น
• ปัญหาระบบทางเดินหายใจ : ในกรณีที่รุนแรงของโรคสมองพิการ กล้ามเนื้ออ่อนแรงอาจส่งผลต่อกล้ามเนื้อที่ใช้ในการหายใจ และอาจนำไปสู่ปัญหาทางเดินหายใจได้
• ปัญหาระบบทางเดินอาหาร : ผู้ป่วยโรคสมองพิการบางคนอาจประสบปัญหาทางเดินอาหาร เช่น อาการท้องผูกและโรคกรดไหลย้อน 
• โรคลมบ้าหมู :  โรคสมองพิการมักเกี่ยวข้องกับความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้นของโรคลมบ้าหมู ซึ่งเป็นโรคทางระบบประสาทที่มีลักษณะอาการชักซ้ำ
• ความท้าทายด้านความรู้ความเข้าใจและพัฒนาการ : แม้ว่าโรคสมองพิการจะส่งผลต่อการทำงานของมอเตอร์เป็นหลัก แต่บุคคลบางคนก็อาจมีความบกพร่องทางสติปัญญาหรือพัฒนาการล่าช้าเช่นกัน
• ปัญหาด้านพฤติกรรมและอารมณ์ : การรับมือกับความท้าทายของโรคสมองพิการสามารถนำไปสู่ปัญหาทางอารมณ์และพฤติกรรม รวมถึงความวิตกกังวลและภาวะซึมเศร้า

นี่คือแหล่งที่มาของบทความของเรา

• https://www.cdc.gov/ncbddd/cp/facts.html

• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/cerebral-palsy/symptoms-causes/syc-20353999

เนื้อหาและรีวิวมาจากผู้เชี่ยวชาญ โดย Bupa team